Πειθαρχία χωρίς βία
Ακατάστατα δωμάτια, αντιδράσεις για το φαγητό ή την ώρα του ύπνου, άρνηση για το σχολείο ή για το διάβασμα, συνεχείς τσακωμοί με τα αδέρφια, αντιδράσεις και αντιστάσεις για την τήρηση των ορίων σχετικά με τη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή ή της τηλεόρασης είναι μερικά μόνο από τα καθημερινά προβλήματα που οι γονείς έρχονται αντιμέτωποι με τα παιδιά τους και καλούνται να διαχειριστούν. Η έλλειψη χρόνου, τα προσωπικά προβλήματα, η οικονομική κρίση και η ανασφάλεια σαφώς μπορεί να συμβάλλουν στην απώλεια της ψυχραιμίας εκ μέρους των γονέων όσον αφορά τη διαχείριση των θεμάτων που ανακύπτουν κατά την ανατροφή των παιδιών τους.
Σε αρκετές περιπτώσεις η εύκολη λύση των γονέων είναι να καταφύγουν στην εφαρμογή τιμωρητικών μεθόδων. Αυτό μάθαμε κατά τα δικά μας χρόνια ως παιδιά και αυτό φανταζόμαστε ή πιστεύουμε ότι θα τροποποιήσει τη συμπεριφορά των παιδιών μας. Έχει παρατηρηθεί ότι σε στιγμές θυμού ενδέχεται να αντιδράσουμε με τον τρόπο που αντιδρούσαν οι δικοί μας γονείς στις αντίστοιχες περιπτώσεις όταν ήμασταν εμείς στην θέση των παιδιών μας.
Η τιμωρία μπορεί να πάρει διάφορες μορφές όπως σωματική βία, στέρηση προνομίων, εξόδων, απομόνωση του παιδιού, σκληρά λόγια, απειλές κ.α. Ακόμα και σήμερα κυριαρχούν απόψεις που πρεσβεύουν ότι τα παιδιά εάν δεν πονέσουν λιγάκι δεν μαθαίνουν ή απόψεις τύπου: «κι εμείς που φάγαμε ξύλο, τι πάθαμε;». Οι πραγματικές συνέπειες όμως των τιμωρητικών μεθόδων και της βίας απέχουν παρασάγγας από αυτό που έχουμε στο νου μας. Συχνά οι τιμωρίες εξυπηρετούν την ανάγκη του γονέα να κατευνάσει το δικό του θυμό, να ελέγξει και να ασκήσει εξουσία στα παιδιά και όχι να διδάξει τη σωστή συμπεριφορά.
Η αντίδραση των παιδιών στην τιμωρία δεν είναι αυτή που περιμένουμε. Συχνά οι αντιδράσεις τους παίρνουν τη μορφή αντίστασης, αντίδρασης, εκδίκησης, εξέγερσης, θυμού, οργής, καταπίεσης ή και φόβου. Όπως είναι φυσικό κανένα παιδί δεν ανοίγεται προς ένα γονέα ούτε μαθαίνει από ένα γονέα που φοβάται και που το έχει κάνει να νιώσει τα παραπάνω αρνητικά συναισθήματα. Μια τιμωρητική σχέση γονέα-παιδιού αποδυναμώνει τη σχέση και δεν αφήνει πολλά περιθώρια για την ανάπτυξη και την οικοδόμηση μιας στέρεης σχέσης αμοιβαίας και άνευ όρων αγάπης που τόσο ανάγκη έχουν και οι δύο πλευρές. Αντίθετα, τα παιδιά που δεν τιμωρούνται τείνουν να είναι πιο αισιόδοξα, λιγότερο αυθάδη με τους γονείς, έχουν λιγότερες αντιπαλότητες με τα αδέρφια και περισσότερη αυτοεκτίμηση.
Είναι πια ευρέως γνωστό ότι τα θεμέλια για τις μελλοντικές συντροφικές σχέσεις των παιδιών μπαίνουν από την παιδική ηλικία και έχουν ως βάση την ποιότητα της σχέσης που είχαν αναπτύξει με τους αγαπημένους τους κατά τα παιδικά τους χρόνια. Στο παιδί οφείλουμε να δείχνουμε τον ίδιο σεβασμό που θα δείχναμε και σε έναν ενήλικα.
Συνεπώς η αποτελεσματική πειθαρχία διαφοροποιείται από την τιμωρία καθώς δεν αναγκάζει τα παιδιά να υπακούν αλλά καλλιεργεί τον αμοιβαίο σεβασμό. Ο σκοπός είναι να αφουγκραστούμε τους βαθύτερους λόγους που ένα παιδί προβαίνει σε μια ανεπιθύμητη συμπεριφορά και να του διδάξουμε την επιθυμητή συμπεριφορά. Ακούμε προσεκτικά τα συναισθήματα του παιδιού, κατανοούμε το θυμό του, την στεναχώρια του ή οποιοδήποτε συναίσθημα το οδήγησε στην ανεπιθύμητη συμπεριφορά και εκφράζουμε και εμείς οι ίδιοι τα δικά μας συναισθήματα χωρίς διάθεση χλευασμού, ταπείνωσης ή κριτικής. Αφού ξεκαθαρίσουμε και συμφωνήσουμε ότι η ανεπιθύμητη συμπεριφορά πρέπει να αλλάξει προβαίνουμε στην εξεύρεση λύσεων μαζί με το παιδί. Όταν το ίδιο συμμετέχει στη λύση του προβλήματος ή της σύγκρουσης που έχει ανακύψει τότε είναι πιο πιθανό να δεσμευτεί και να τηρήσει το συμφωνηθέν καθώς δε νιώθει ότι έχει εξαναγκαστεί για κάτι τέτοιο. Ταυτόχρονα διδάσκουμε και ένα σπουδαίο μάθημα ζωής που έχει να κάνει με το σεβασμό, την αξιοπρέπεια και τη διαδικασία επίλυσης προβλημάτων.
Πριν προβούμε σε οποιαδήποτε μέθοδο τιμωρίας του παιδιού ας σκεφτούμε τα παρακάτω:
- Θα μου άρεσε εμένα να μου κάνουν το ίδιο;
- Θα μου άρεσε να μου έκαναν το ίδιο όταν ήμουν παιδί;
- Εάν προβώ σε μια τέτοια συμπεριφορά θα βλάψω ή θα ενισχύσω τη σχέση μου με το παιδί;